Spotkanie z Krystyną Kunicką – koordynatorką projektu „Kraina wątku i osnowy”, pracownikiem Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Białymstoku, która opowiada o swojej pracy i zaangażowaniu w popularyzację polskiego tkactwa. Z rozmowy dowiemy się jak zaszczepić miłość do podlaskiej tkaniny nie tylko wśród osób dorosłych, ale także wśród dzieci i młodzieży. Poznamy też nowoczesne formy promocji tkaniny podlaskiej.
Rzeczy Piękne: Jakie było główne założenie projektu „Kraina wątku i osnowy”?
KK: Od wielu lat jest takie samo, czyli ochrona i zachowanie tradycyjnego tkactwa poprzez jego ożywienie i popularyzację. Z czasem doszliśmy do wniosku, że należy bardziej przybliżyć ten problem młodym, nie tylko twórcom – co oczywiste – ale i odbiorcom. Aktualna sytuacja tkactwa w naszym regionie, sławnym niegdyś na całą Polskę jest jednoznaczna – to zanikająca umiejętność. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu tkanie było zajęciem powszechnym. Obecnie w województwie podlaskim aktywnych tkaczek jest zaledwie 12. Są to w większości osoby w podeszłym wieku. To ostatni moment na wykorzystanie ich wiedzy, umiejętności i przekazanie innym. Projekt miał wykształcić następców, którzy nauczą się technik tkackich, a także zapoznają się z tradycyjnym wzornictwem, dzięki czemu w przyszłości będą mogli sami tkać.
Przysposobienie kilkunastu osób nie wystarczy, by zachować tradycję i umiejętności. Potrzebna jest też zmiana „klimatu” w społecznościach, w których obecnie pracują tkaczki. Zainicjowaliśmy więc współpracę osób, instytucji, które mogłyby ten klimat uczynić bardziej sprzyjającym i utworzyliśmy szlak „Kraina wątku i osnowy”.
Zależało nam również na tym, aby młodzież wiejska uznała swoją tradycję, dawne wzory i rzemiosło za modne i atrakcyjne. Projekt miał budować tę świadomość przy pomocy atrakcyjnych dla młodzieży nowoczesnych narzędzi – warsztatów plastycznych, designu i animacji. Podstawową płaszczyzną do budowania zaangażowania młodzieży był bezpośredni kontakt z twórczyniami i autorytetami, które czerpią inspiracje z twórczości ludowej w innych dziedzinach.
Projekt trwał kilka miesięcy. Jaki był jego zasięg promocyjny?
KK: Projekt trwał od maja do listopada 2017 roku. W zależności od rodzaju działania zasięg promocyjny był różny. W przypadku konkursu na tkaninę tradycyjną, konferencji, czy warsztatów tkackich zasięg był ogólnopolski. Natomiast na warsztaty Etno zaprosiliśmy młodzież z dwóch podlaskich gmin: Janowa i Korycina, w których mieszka najwięcej tkaczek.
Korzystaliśmy z portali społecznościowych, prywatnych kontaktów, uczestników wcześniej organizowanych warsztatów. Oczywiście informacje wysyłaliśmy do skansenów, muzeów, placówek kultury itp.
Jakie projekt stworzył warunki i możliwości do reaktywacji tkaniny w tym regionie?
KK: Realizacja projektu stworzyła warunki i możliwości do:
– po pierwsze – nauki tkania w różnych technikach tkackich charakterystycznych dla województwa podlaskiego. Nauczenie tradycyjnego tkactwa było pierwszym krokiem w kierunku zachowania tradycji i umiejętności;
– po drugie – do rozwoju aktywności twórczej oraz konfrontacji tkaczek, wzornictwa poprzez udział w Ogólnopolskim Konkursie na tkaninę ludową, w wystawie podsumowującej, Forum Tkactwa Ludowego;
– po trzecie – zmiany świadomości osób młodych z gmin, gdzie mieszka i pracuje najwięcej twórczyń w województwie podlaskim. Duma z tradycji, świadomość wartości starych rzemiosł i dawnych wzorów to dziś duże wyzwanie. Podejmując się realizacji projektu chcieliśmy na nowo ożywić, popularyzować i zaszczepić miłość do podlaskiej tkaniny dwuosnowowej nie tylko wśród osób dorosłych, ale także wśród młodzieży;
– i wreszcie do popularyzacji twórców i ich prac poprzez utworzenie produktu turystycznego – szlaku pod nazwą „Kraina wątku i osnowy” prowadzącego przez pracownie tkackie znajdujące się na terenie woj. podlaskiego. Twórczynie udostępniają tam swoje pracownie, demonstrują w nich techniki tkackie, pokazują swoje przepiękne tkaniny. Warto tam zajrzeć, posłuchać, a nawet zasiąść przy krosnach i w przystępny sposób zapoznać się z tradycją.
Czy w ciągu tego czasu zrobili Państwo badania ilu jest chętnych do nauki techniki tkactwa i kim są te osoby? Czy to pasjonaci tradycji czy może młodzi ludzie, którzy chcą się uczyć tego pięknego rękodzieła i mają świadomość jego dziedzictwa?
KK: Nie prowadziliśmy takich badań w sensie naukowym, ale korzystamy z własnych doświadczeń, przeprowadzonych rozmów, wyjazdów na konkursy, czy na inne przedsięwzięcia związane z kulturą ludową. Jest dużo osób chętnych do nauki tkactwa, pasjonatów tradycji w różnym wieku, często młodych, a mało jest możliwości. W roku 2017 wiedząc o otrzymanej dotacji napisałam na Facebooku informację o organizowanych warsztatach tkackich. W ciągu kilku godzin mieliśmy komplet osób, które zadeklarowały swój udział w warsztatach. Byłam mile zaskoczona takim odzewem, szczególnie z terenu Polski. W naszym regionie tkactwo nie zawsze cieszy się uznaniem, osoby z zewnątrz bardziej cenią tę umiejętność niż my sami.
Jak Pani wspomniała aktualnie w województwie podlaskim jest zaledwie 12 aktywnych tkaczek i są to w większości osoby w podeszłym wieku. Realnie rzecz ujmując jest to ostatni moment na wykorzystanie ich wiedzy, umiejętności i przekazanie tego dziedzictwa młodemu pokoleniu. Jak Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Białymstoku zamierza dalej pracować nad ochroną rękodzieła jakim jest tkactwo?
KK: Będziemy realizować jeszcze inne projekty, bo zależy nam bardzo na przekazaniu bogatego dorobku następnym pokoleniom. Planujemy kontynuację warsztatów tkackich w różnych technikach dla osób dorosłych, dla młodzieży zorganizujemy warsztaty z wykorzystaniem wzornictwa z tkanin w gminach gdzie są bogate tradycje tkackie a obecnie pracuje np. tylko jedna tkaczka. Chcemy, aby młodzież poznała swoją tradycję i uznała za modną i atrakcyjną. Planujemy utworzyć fanklub „Wokół tkaniny”, który będzie zrzeszał sympatyków tkactwa w różnym wieku. Członkowie fanklubu będą spotykać się regularnie, wymieniać się informacjami i doświadczeniem, a przede wszystkim uczestniczyć w atrakcyjnych warsztatach propagujących wzornictwo z tkanin regionalnych, będą również poznawać twórczość i pracownie tkackie umiejscowione na szlaku „Kraina wątku i osnowy”.
Postanowiliśmy zainteresować tkaniną dzieci już od najmłodszych lat i właśnie dla tej grupy odbiorców wydamy książeczkę edukacyjną o tkaninie w formie zabaw, rebusów i krzyżówek. Działania nasze są niestety uzależnione od pozyskania środków finansowych, ale jestem dobrej myśli 🙂
Czy nie myślała Pani o tym, żeby wydać w wersji polskiej nową publikację Izumi Fujita – ambasadorki polskiej tkaniny dwuosnowowej?
KK: Otrzymana książka od Pani Izumi jest bardzo ciekawa pod względem edytorskim, ale trudno mi ją ocenić pod względem merytorycznym, ponieważ wydana jest po japońsku. Zdaję sobie sprawę z potrzeby takiej publikacji, chociaż w poprzednich latach zrealizowaliśmy już kilka wydawnictw np. „Tradycyjne rękodzieło ludowe województwa podlaskiego” autorstwa etnografa Zygmunta Ciesielskiego, z którym wiele lat współpracowałam. Realizowaliśmy też krótkie wersje filmowe; w 2014 roku Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Białymstoku realizując podobny projekt opublikował 4 filmy instruktażowe dotyczące technik tkackich. Można je obejrzeć na Youtube pod nazwą Reaktywacja tkaniny ludowej. Aktualnie, myślimy o przygotowaniu wydawnictwa dla początkujących, dzięki któremu można będzie podjąć próbę tkania, ale zdaje sobie sprawę z tego, że nic nie zastąpi praktyki w pracowni tkackiej samego twórcy.
Myślę, że ważne byłoby utworzenie w Internecie platformy wymiany myśli, poglądów informacji, doświadczeń o tkactwie. Młodzi ludzie częściej posługują się nowoczesnymi mediami, które dają duże możliwości.
Jakich nowoczesnych narzędzi używacie do budowania zaangażowania młodzieży? Czy młodzież ma bezpośredni kontakt zarówno z twórczyniami, jak i autorytetami w innych dziedzinach. Czy nadal będą się odbywać takie spotkania?
KK: Zorganizowaliśmy warsztaty dla młodzieży w Janowie i Korycinie, wykorzystując nowoczesne narzędzia. Zwykle swego się nie docenia, stąd wybór tych konkretnych miejscowości. W każdej z gmin w warsztatach wzięło udział około dwudziestu młodych osób. W programie przygotowaliśmy zarówno zajęcia teoretyczne, jak i praktyczne. Młodzież spotkała się między innymi z działającą na terenie Podhala, projektantką Anetą Larysą Knap, twórczynią marki Folk Design. Artystka w swoich projektach – kolekcjach ubrań – wykorzystuje charakterystyczne tradycyjne motywy góralskie, łącząc je z innymi materiałami i nowoczesnymi fasonami. Prócz tego swoją pasją i doświadczeniem z młodzieżą podzieliły się lokalne twórczynie ludowe. W części praktycznej przewidziano trzy tematy. Na początek warsztaty, które miały zachęcić uczestników do samodzielnego przenoszenia motywów z tkanin dwuosnowowych na elementy odzieży, torby, inne przedmioty użytkowe. Następnie, w związku z tym, że w tych gminach szczególnie żywa była tradycja wykonywania krajek zachęciliśmy młodzież do wykonania i zastosowania ich w innej funkcji; jako bransoletka, pasek czy opaska do włosów.
Ostatnią propozycją były zajęcia z animacji poklatkowej, gdzie młodzież podjęła się tworzenia własnego filmu w oparciu o tradycję i wzornictwo tkanin dwuosnowowych. Powstały dwa filmy, w Janowie pt. „Droga” nawiązujący do tematu konkursu na tkaninę dwuosnowową realizowaną w ramach naszego projektu i w Korycinie pt. „Młyn”.
Młodzież została doceniona i film Droga został wyróżniony na Ogólnopolskim Konkursie Filmowym „Zabytkomania”, zorganizowanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa i Polski Instytut Sztuki Filmowej.
Czy nie myślała Pani o tym, żeby zwrócić się do Muzeum Etnograficznego w Krakowie, aby zaprezentować tkaniny janowskie na południu Polski?
KK: To działanie jest w sferze moich marzeń, może się spełni… to nie znaczy, że nie robiliśmy nic w tym kierunku. Efekty projektu „Reaktywacja tkaniny ludowej – konkursy, warsztaty” realizowanego 2014 r. były prezentowane w Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, w Galerii Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie i oczywiście u nas w Białymstoku. Zaprezentowaliśmy tam prace nadesłane na Ogólnopolski Konkurs na tkaninę ludową (około 60 tkanin) oraz prace konkursowe z XXI konkursu na tkaninę dwuosnowową Janów 2013 pt. „Drzewo życia”, wstawki tkackie powarsztatowe, nagrodzone reportaże przygotowane przez młodzież pt. „Rozmowy przy krośnie – historie i osobowości”.
W październiku 2017 r. odbyła się konferencja pt. „Tkanina ludowa dziś i perspektywy na przyszłość”, która była podsumowaniem tego projektu. Czym jest Forum Tkactwa Ludowego?
KK: Konferencja była podsumowaniem działań projektowych a jednocześnie spotkaniem ludzi, którzy myślą podobnie. Celem było podzielenie się doświadczeniem i wypracowanie form i metod ochrony tkactwa jako jednego z najciekawszych przejawów sztuki ludowej. W ramach podsumowania projektu wręczyliśmy nagrody uczestnikom Ogólnopolskiego Konkursu na Tkaninę Tradycyjną, odbył się pokaz mody i filmów animowanych przygotowanych przez młodzież z Janowa i Korycina.
Uczestnicy konferencji przedstawili swoje dokonania w propagowaniu i ochronie tradycji tkackich. Wojciech Kowalczuk z Podlaskiego Muzeum Kultury Ludowej przedstawił historię konkursów na Tkaninę Dwuosnowową w Janowie a Jolanta Zając opowiedziała o Izbie Tkackiej w Hrudzie.
Chcieliśmy udowodnić, że przez nowoczesne środki wyrazu można promować tkaninę, przykładem może być film Animowane obyczaje Pani Anny Narel, który powstał jako praca dyplomowa w Liceum Plastycznym w Supraślu. Ania Narel wykorzystała elementy wzorów z tkanin dwuosnowowych naszych twórców.
Na koniec uczestnicy podjęli debatę nad aktualną kondycją rękodzieła ludowego, a także możliwościami jego dalszego rozwoju oraz koniecznością poszukiwania nowego miejsca dla tradycji we współczesnym świecie.
Od ilu lat reaktywujecie tkaninę ludową na Podlasiu?
KK: Od wielu lat próbujemy realizować różnorakie działania w tej dziedzinie w ramach pracy w naszej rodzimej instytucji – Wojewódzkim Ośrodku Animacji Kultury w Białymstoku, dzięki projektom dofinansowanym przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Pierwsze warsztaty tkackie dla regionu zorganizowaliśmy w 1997 roku, a więc minęło już 20 lat. Odbywały się one w Liceum Plastycznym w Supraślu, ponieważ tam były pracownie tkackie, które latem można było wykorzystać. Już wtedy zdawaliśmy sobie sprawę z konieczności przekazywania umiejętności tkania nowemu pokoleniu. Później organizowaliśmy warsztaty tkactwa, plecionkarstwa i garncarstwa – trzech dziedzin charakterystycznych dla naszego regionu. Uczestniczyło w nich 30 osób, a warsztaty trwały dziesięć dni. Zorganizowaliśmy trzy edycje tych warsztatów, co roku wzbogacając o nowe działania. Wydawaliśmy publikacje „Tradycyjne rękodzieło ludowe” i „Plastyka ludowa roku obrzędowego woj. podlaskiego”.
Obecnie organizujemy warsztaty tkackie w Centrum Rękodzieła Ludowego w Niemczynie. W tego typu działaniach uczestniczy niewielka ilość zainteresowanych osób, a chcieliśmy dotrzeć do wielu, również w inny sposób. Dlatego z inicjatywy WOAK-u powstał mural z motywami tkaniny dwuosnowowej Lucyny Kędzierskiej na dziesięciopiętrowym bloku w Białymstoku.
Motywy tkackie pojawiły się też na belach z kiszonką koło Korycina z trasy nr 8 wiodącej z Białegostoku do Augustowa.
Od kiedy trwa tradycja Konkursów na Tkaninę Dwuosnowową w Janowie?
KK: Tradycja Konkursu na Tkaninę Dwuosnowową w Janowie trwa od 25 lat, w roku 2017 był zorganizowany w ramach naszego projektu, ale we współorganizacji z Gminnym Ośrodkiem Kultury, Sportu i Turystyki w Janowie. Tkanina dwuosnowowa jest chlubą naszego regionu i należy do najciekawszych zjawisk współczesnej polskiej sztuki ludowej. Będziemy dokładać wszelkich starań by ją zachować.
Jakie są Pani dalsze plany jako koordynatora działań w tym temacie?
KK: Napisaliśmy projekt do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie, będący kontynuacją wcześniejszych działań. Zobaczymy co pokaże czas. Mamy nadzieję, że nasze działania przyczynią się do ukazania atrakcyjności tkaniny ludowej jako wartości samej w sobie, która jest ważnym elementem naszej kultury i tożsamości.
Dziękuję za wywiad.
Wywiad zarejestrowany w lutym 2018 r.
Rozmawiała: Joanna Zawierucha-Gomułka / RZECZY PIĘKNE
Krystyna Kunicka
Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Białymstoku
Dział Sztuk Plastycznych
tel. 85 740 37 15
e-mail: galeria@woak.bialystok.pl
- Przeczytaj także: Potencjał polskiego tkactwa – wywiad z Izumi Fujita, ambasadorką polskiego tkactwa w Japonii
Comments: no replies